باستانشهر چورس چایپاره روستایی هشت هزار ساله

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «چایپاره به روز»،

باستانشهر چورس روستایی از توابع شهرستان چایپاره آذربایجان‌غربی است و آثار گردشگری متعددی دارد؛ این روستا میعادگاه دوستداران فرهنگ و تاریخ است و علاوه بر آثار تاریخی، طبیعت زیبای این روستا نیز در جای خود جالب توجه است.

قرار گرفتن روستا در دامنه کوه موسوم به «سفرداغی» باعث بوجود آمدن چشم انداز زیبایی در روستا شده است؛ چشمه های متعدد آبی که در داخل روستا و نواحی اطراف آن قرار دارند در تامین آب مردم روستا نقش مهمی دارند.

چشمه موسوم به «ایشیق بلاغی» یا «شیخ بلاغی» بزرگترین چشمه این آبادی محسوب می‌شود که از آن برای تامین آب شرب مردم روستا و آبیاری بخشی از زمین ها و باغات استفاده می‌شود.

این روستا در جنوب به روستای دُل کندی، در غرب به روستای خانقاه، در شمال غرب به روستای قنات میرزاجلیل و در جنوب غربی روستای چیرکندی قرار گرفته و درشمال آن شهر قره ضیاالدین و در سمت شرق آن روستاهای«بیگ درویش و اللهوردی کندی» واقع شده‌اند.

همچنین چورس، یادآور جنگ های ایران و روس در منطقه‌ای با عنوان «اردو تپه سی» است؛ محلی که عباس میرزا نایب السلطنه شاه قاجار،ر وزگاری در آنجا اردو زده بود.

این روستای کهن در دوره قاجار و زمانی که میان مردم خوی و سردار ماکو جنگ درگرفت، میزبان گروهی شد که از طرف انجمن ایالتی تبریز برای آشتی دادن طرفین به مدت یک ماه در آنجا اقامت کردند.

در فرهنگ جغرافیایی ایران که در سال ۱۳۳۰هجری شمسی منتشر شده در خصوص روستای چورس اینگونه آمده است: «دهی از دهستان‌های چایپاره بخش قره ضیاالدین شهرستان خوی است؛ این روستا در هفت کیلومتری جنوب‌غربی شهر قره ضیاالدین قرار دارد و ساکنان روستا مسلمان شیعی مذهب و به زبان ترکی صحبت می‌کنند؛ شغل مردم روستا زراعت و گله‌داری بوده و صنایع دستی رایج در آن جاجیم بافی و جاده دسترسی آن ارابه‌رو است».

چورس در دوره‌های ‌مختلف تاریخی به نام‌های مختلفی همچون: کورس، چورچ، چوسن، چور و خرس نامیده شده است.

روستای چورس، در دوره مشروطه برای مدتی محل استقرار مشروطه خواهان بود؛ اردوی مشروطه خواهان که شامل علمای خوی، سادات، کسبه و جمعی از مردم عادی بوده برای مدتی در روستای چورس اردو زده بودند که آنان توسط سپاه سردار ماکو شکست داده شد.

 

وجه تسمیه روستای چورس

 

چورس یک کلمه ارمنی به معنای چهار است و گفته می شود این نامگذاری به خاطر آن است که در زمان حکومت ارامنه در منطقه «چورس»چهارمین شهر بزرگ ارامنه بوده و همچنین گفته می شود این نام گذاری به خاطر وجود چهار قلعه در اطراف آن است که آثار این قلعه ها هنوز هم باقی مانده است.

نزهه القوب، قدیمی ترین منبعی که از چورس سخن گفته است

کارشناس و باستان شناس میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان‌غربی با تایید قدمت هشت هزار ساله این روستا گفت: کتاب نزهه القلوب حمدالله مستوفی یکی از قدیمی ترین منابع به شمار می‌رود که در نیمه اول قرن هشتم هجری قمری از روستای چورس نام برده است.

بهروز خان محمدی ادامه داد: علاوه بر این، «تاورنیه» جهانگرد و بازرگان فرانسوی که در دوره صفویه ۶ بار به ایران سفر کرده، در سفرنامه خود از اهمیت روستای چورس در منطقه نوشته است؛ همچنین در «سیاحتنامه اولیا چلبی»، نویسنده از وجود چندین کاروانسرا، مسجد، حمام و بناهای عام المنفعه دیگر در شهری بنام چورس صحبت به میان آورده است.

به گفته وی از آثار تاریخی اورارتویی در منطقه می‌توان به «قلعه بزرگ و قلعه ملاجنید» اشاره کرد که این ۲ محوطه در شرق روستای چورس قرار گرفته است؛ «قلعه ملاجنید و قلعه بزرگ» بعد از دوره اورارتوها و در دوران اسلامی نیز مورد سکونت واقع شده است.

وی بیان کرد: از بناهای دیگری که در کتب مختلف و سفرنامه ها آمده است و به نظر می‌رسد بخش عمده ای از این آثار در زیر خانه‌های امروزی روستاییان و زمین‌های اطراف روستا قرار گرفته باشد، مکان موسوم به «سوسمارها» است.

خان محمدی اضافه کرد: علاوه بر این، در داخل روستای چورس و نواحی اطراف آن قبرستان‌های مختلفی از ارامنه وجود دارد که به مرور زمان بخش‌هایی از آنها تخریب شده است و بر روی بدنه صخره‌های اطراف روستا نقوش مختلفی از ارامنه از جمله نقش صلیب به فراوانی دیده می شود.

کارشناس باستان شناسی میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان غربی افزود: طبیعت زیبای این روستا نیز در جای خود قابل توجه بوده و قرار گرفتن آن در دامنه کوه موسوم به «صفرداغی» باعث به وجود آمدن چشم اندازی زیبا شده است؛ چشمه های متعدد آب در داخل و اطراف روستا قرار دارد و چشمه موسوم به «ایشیق بلاغی» یا «شیخ بلاغی» بزرگترین چشمه این آبادی محسوب می شود.

آثار تاریخی روستای چورس
امروزه در روستای چورس چند اثر ثبتی وجود دارد که در داخل و اطراف روستا پراکنده شده اند؛ این آثار شامل بنای مسجد قرمز چورس، بنای یخچال، تپه و قلعه ملا جنید مربوط به قرون میانی اسلامی، بنای حمام قدیمی، تپه بزرگ (اورارتو) و تپه آناقیزلی (دوره مفرغ قدیم و اورارتو) است.

جاذبه های گردشگری روستای چورس

قیرمیزی مسجد(مسجد قرمز)
مسجد قرمز این روستا با ۴۵۰ مترمربع زیربنا و داشتن چهار ستون سنگی یکپارچه و ۹ گنبد آجری از بناهای مهم مربوط به دوره صفویه بوده که در داخل روستا متمایل به جهت شرقی آن قرار گرفته است؛ بنای مسجد در زمان حکومت «مرتضی قلی خان دُنبُلی» و به دستور وی ساخته شده است؛ ساختمان اولیه بنا مربوط به دوره صفویه بوده که در دوره قاجار مرمت و بازسازی شده است؛ پلان مسجد به شکل مربع ساخته شده و فاقد صحن یا میانسرا است و شبستان آن دارای چهار ستون سنگی تراشیده شده با سرستون هایی با نقش ساده است.

بلندی ستون‌ها ۲ متر بوده و ارتفاع سقف ازکف مسجد در محل قوس هر ستون و دیوار چهارمتر و در وسط گنبدها حدود ۶ متر است؛ محراب مسجد با اندود گچی به شکل ایوان که در۲ طرف آن دو طاق کوچک وجود دارد دیده می‌شود؛ مصالح عمده بکار رفته در این بنا سنگ و آجر است؛ این مسجد جزو مساجد شبستانی محسوب شده و ورودی آن در ضلع شمال شرقی و در نقطه مقابل محراب قرار دارد؛ در بالای درب ورودی این مسجد، محل کتیبه‌ای به ابعاد ۵۵×۷۵ سانتی‌متر قرار دارد که به احتمال زیاد زمان ساخت و نام سازنده بر روی آن حک شده بود.

 

 

خاچ قوشون

خاچ به معنی صلیب و قوشون نیز به معنی سپاه است؛ گفته می‌ شود در این محل جنگ شدیدی میان مسلمانان و ارامنه صورت گرفته است و به همین دلیل نقوش مختلف بصورت نقش صلیب دیده می‌شوند.

بوزخانا
در قدیم از بوزخانا (یخچال و یا سردابی) به عنوان محلی خنک در نگهداری یخ استفاده می شد؛ بنای یخچال چورس (بُوزخانا) در ۵۰۰ متری شرق روستا قرار گرفته است.؛ بنای مذکور از یک مخزن بزرگ مستطیل شکل و ارتفاع شش متر در دل زمین تشکیل شده است.

دیوارهای قطور یخچال با سنگ‌ لاشه ساخته شده و سقف سنگی آن از نوع طاق و تویزه است و دو نیم ستون در هر طرف، طاق را در بنا نگهداری می‌کنند؛ نورگیرهایی در سقف تعبیه شده است که همانند هواکش، هوای گرم را به خارج هدایت می ‌کنند و هوای خنک از بخش سایه وارد فضای یخچال می ‌شود؛ در قدیم برف را در زمستان از این نورگیرها به داخل یخچال می ‌ریختند و می‌ کوبیدند تا به صورت یخ درآید؛ سپس روی آن آب می‌پاشیدند، این عمل هم به حجم یخ می‌ افزود و هم به دوام یخ کمک می‌ کرد.

برای سهولت برداشت یخ در تابستان، مابین لایه ‌های یخی که هر روز تهیه می ‌شد یک لایه کاه می ‌ریختند و در نهایت آخرین لایه را با سطح قابل توجهی از کاهگل می‌ پوشاندند؛ در اولین روزهای گرم سال این لایه را کنار می‌زدند و از یخ استفاده می کردند؛ با توجه به اینکه منطقه چورس در دوره صفویه از مناطق آباد محسوب می‌شده و دارای بناهای عام المنفعه زیادی بوده، به نظر می رسد بنای یخچال نیز در همان دوره ساخته شده است؛ این اثر نیز در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۴۲۱ بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

 

بویوک قالا و کیچیک قالا
یکی دیگر ازآثار تاریخی روستای چورس قلعه‌ای است به عظمت تاریخ که در قسمت جنوبی شهر قره ضیاءالدین و شرق چورس قرار دارد و شکوه و عظمتش از دیر باز توجه افراد زیادی را به خود جلب کرده و جهانگردان و تاریخ نگاران متعددی در نوشته هایشان این قلعه را توصیف کرده‌اند؛ این قلعه از چندین قسمت ساخته شده بود ولی شاید بتوان مهمترین آنها را به ساختمان اصلی قلعه و قلعه کوچک معطوف کرد؛ تاریخ ساخت قلعه چورس به دوره تیموریان می‌رسد و افسانه‌ها و داستان‌های محلی از وجود راهی زیر زمینی بین این قلعه، قلعه بسطام، تپه ماران و تپه کسیان حکایت دارند.

قلعه بزرگ چورس، مربوط به سده هجری قمری است و این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۱۶۹ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

طبق کتاب‌های نوشته شده این قلعه به نخجوان نزدیک است و ۲ هزار سرباز و ۱۲ نفر سر کرده در این قلعه نگهبانی می داده اند؛ قلعه مخمس شکل بوده و بر بالای تپه ایی واقع شده است و از بناهای «اوزون حسن» است؛ از جمله مرادخان، رابع این قلعه خسارت‌های فراوان دیده و دیوارهای آن رخنه دار شده است و درون قلعه غیر از «جامع حسن پاشا» عمارت دیگری نیز وجود دارد؛ لیکن در خارج قلعه قریب هزار خانه نوبنیاد و ۱۵ باب مسجد و چندین خان و دکان و کاروانسرا دیده می‌شود.

 

سنگ آسیاب چورس
یکی دیگر از آثار باستانی چورس، سنگ آسیاب بزرگی است که در نزدیکی «قیرمیزی مسجد» قرار گرفته و بیشتر آن در زیر خاک مدفون است؛ این سنگ آسیاب بسیار شبیه به سنگ آسیاب موجود در آسیاب کلیسای طاطاووس (قره کلیسا) چالدران است؛ از این سنگ آسیاب حدودا سه عدد وجود دارد که به طرز عجیبی در سه مکان مختلف چورس قرار گرفته‌اند.

 

 

سفر داغی
بلندترین کوه شهرستان چایپاره به نام «سفر داغی» با ارتفاعی بیش از یک هزار و ۹۵۰ متر از ارتفاعات روستای چورس به شمار می‌رود و برای کوهنوردی انتخابی مناسب است.

تپه آناقیزلی

با آغاز نخستین فصل کاوش تپه آناقیزلی آثار باستانی هشت هزار ساله شامل ابزارهای سنگی از جمله تراشه سنگ و تیغه‌های سنگی از نوع گرانیت، چخماق و اکسیدین به دست آمد؛ سفال‌های قرمز و براق و سفال‌هایی منقوش متعلق به دوره اورارتویی در محوطه تپه آناقیزلی کشف شده که بیانگر وجود شهری در این دوره و روستایی در دوره نوسنگی است؛ کوه صخره ای و باستانی زیبای آناقیزلی در ابتدای مسیر آسفالته چورس به سمت روستای بیگ درویش واقع شده است.

وجه تسمیه آنا قیزلی وجود مادر و دختری است که بر روی تخته سنگی به صورت بر جسته و تراشیده نقش بسته است؛ هنوز حفاری و مطالعه علمی از تپه آناقیزلی بطور رسمی از سوی کارشناسان انجام نشده است؛ امید است با حفاری این تپه پرده از رازهای درونی آن برداشته شود.

به اعتقاد کار شناسان میراث فرهنگی، «تنور سنگ در تپه آناقیزلی»، به عنوان انبار آذوقه مواد غذایی استفاده می‌شد؛ تپه باستانی آنا قیزلی چایپاره در ۶۰۰ متری روستای چورس در زمینی به ابعاد ۴۰۰ در ۲۰۰ متر سال ۱۳۸۱ در ردیف آثار ملی به ثبت رسید.

 

 

ایشیق بولاقی
«ایشق بولاقی» چشمه‌ای است طبیعی که از دل صخره‌های اطرافش سرازیر شده و به غیر از آبیاری باغ‌های پایین دست، آب شرب اهالی نیز از آن تامین می شود؛ بولاق در ترکی آذربایجانی به معنی چشمه و ایشیق به معنی روشنایی است؛ چشمه سالیان دراز جاری است و تاثیر خشکسالی‌ها که بیشتر چشمه‌های چورس و دیگر روستاها را خشک کرد بر ایشیق بولاغی تنها پایین آمدن مقداری از آبدهی آن بود و گمان می رود که چشمه ای کارستیک (در زمین های آهکی) باشد.

درخت‌های گردوی مسیر سرچشمه ایشیق بولاغی در روزهای گرم تابستان سایه دلنشینی برای استراحت و استفاده کنندگان از آب چشمه هستند.

 

 

انتهای پیام/